de franse nederlanden, samenleving

Bruno Bonduelle (1933-2022): ondernemer, auteur en bestrijder van landsgrenzen

Ondernemer, veelschrijver, visionair, bruggenbouwer tussen de regio’s langs de grens: Bruno Bonduelle, van het bekende conservenbedrijf dat zijn familienaam draagt, was een van de meest iconische figuren van Noord-Frankrijk. De man, die in het najaar van 2022 overleed, sprak vrij en vrank, met de bevlogenheid van een intellectueel. Portret van een bedrijfsleider die beducht was voor geografische grenzen én grenzen aan het denken.

Een ontmoeting met Bruno Bonduelle kon niemand onberoerd laten. Een ogenschijnlijk contradictorische mix van charisma en eenvoud waren hem eigen. Grote persoonlijkheid met uitgesproken en vooral goed onderbouwde meningen. Hij hield zich voor niemand in en ging altijd recht op zijn doel af. Altijd op de bres, levendig, met veel kritische zin maar ook met de nodige dosis humor. Nuance en diep graven kenmerkten zijn gedachtegoed. Met een notaboekje altijd binnen handbereik. Om zijn gedachten te ordenen, of ideeën van anderen aan het witte blad toe te vertrouwen.

Bruno Bonduelle (1933, Renescure nabij Sint-Omaars – 2022, Marcq-en-Baroeul) studeerde in Parijs en de VS, en stond van 1985 tot 1994 aan het hoofd van het familiebedrijf Bonduelle, dat hij transformeerde tot een wereldspeler in conserven en diepvriesgroenten.

Na zijn actieve loopbaan zette hij zich vooral in voor de société civile van zijn regio. Hij combineerde verschillende mandaten. Hij was de stichter en voorzitter van de denktank Comité Grand Lille (1993/2005) en voorzitter van de Chambre de Commerce International Lille Métropole. Hij was de porte parole van een hele generatie.

Entrepreneur par excellence

Bruno Bonduelle, gemeenzaam en met respect Monsieur Bruno genoemd, was in de eerste plaats een visionair ondernemer die zijn familiale bedrijvengroep naar steeds hogere sferen wist te stuwen. Hij begon zijn carrière in een ander Noord-Frans bedrijf (het papierbedrijf Dalle). In 1984 kwam hij aan de leiding van de groep Bonduelle – specialist in conserven en diepvriesgroenten – en maakte daar in de jaren tachtig en negentig een internationale speler van.

Hij bracht de historische hoofdzetel van de omgeving van het landelijke Péronne naar Villeneuve d’Asq, de nieuwe stad die de toekomst van het hele Franse noorden symboliseerde. Bij zijn vertrek was de groep Bonduelle goed voor een omzet van 2,9 miljard euro, veertienduizend-vijfhonderd medewerkers (vierduizendzeshonderd in Frankrijk) en zesenvijftig fabrieken in negentien landen. Bruno Bonduelle minimaliseerde zijn eigen rol : “Ce sont les autres qui l’ont fait” of “J’ai fait des erreurs aussi”. Tussen vier ogen verwees hij dan meer dan eens naar de sluiting van enkele fabrieken in België, iets wat achteraf beschouwd anders had moeten lopen. Het bleef voor altijd een kerf in zijn ondernemersziel.

Spitant auteur, bevlogen intellectueel, ideeënterrorist

Als intellectueel, niet zelfverklaard maar door anderen uitgeroepen, voelde hij het als zijn plicht aan om zijn ideeën neer te schrijven. Tientallen boeken verschenen van zijn hand. Op één van zijn boekvoorstellingen in Rijsel kreeg hij alle lachers op zijn hand. “Ik verstop al mijn niet gelezen boeken op zolder, zodat mijn vrouw er ook geen last van heeft”, knipoogde hij. “Wie er nog wil, kan ze gratis hebben. Het zal mijn vrouw ook enorm plezieren.”

Typisch Bonduelle: zelfspot als wapen, humor als ijsbreker. Maar over de Gründlichheit van zijn discours, viel geenszins te discussiëren. Met cijfers in de hand en met veel historisch inzicht, maande hij Noord-Frankrijk en zijn zes miljoen inwoners voortdurend aan om de winterslaap waarin de regio dreigde te verzanden, in te ruilen voor een dynamiek à la flamande. Het voorbeeld van Vlaanderen had voor hem iets van een lichtend pad. Als Bonduelle weer eens de pen hanteerde, dan zette Noord-Frankrijk zich schrap. Pierre Mauroy heeft Bonduelle ooit omschreven als een “ideeënterrorist”. In één van zijn boeken hekelde hij het bestaan van zevenenvijftig “enclaves” rond Rijsel waar des petits esprits het voor het zeggen hadden, maar het hogere doel (welvaart voor allen) ondergeschikt bleef aan eigenbelang. Een harde boodschap die aankwam.

In een andere publicatie (Carillonnez beffrois! of letterlijk vertaald “Laat uw beiaarden horen, belforten”) vertrok hij van een eerder ontnuchterende vaststelling: “De Belgische buren beseffen het niet altijd”, stelde Bonduelle, “maar ze hebben met Noord-Frankrijk een van de armste regio’s van heel Frankrijk aan hun achterdeur.” Bij de presentatie van het boek luisterde de beau monde van Rijsel met ingehouden adem naar Bonduelle. Hij onderbouwde zijn standpunten altijd met sprekende voorbeelden. “Ik weet als geen ander waarover ik praat”, zei hij, “bij de 65.000 Noord-Fransen die de voorbije jaren de regio verlaten hebben om hun geluk elders te beproeven, zijn ook vier van mijn vijf kinderen. En zeggen dat ‘le Nord’ grenst één van de rijkste regio’s van heel Europa, Vlaanderen.”

Maar het bleef niet bij uitspraken alleen, Bonduelle ondernam ook actie en hij formuleerde voorstellen. In het hierboven vermelde boek stonden maar liefst vijftig concrete ideeën om Rijsel en de ruime omgeving meer en beter op de kaart van Europa te zetten. Dat ging alle richtingen uit, maar zeker was dat hij over alles had nagedacht. Zo had hij het onder meer over de noodzaak om aan de Opaalkust een nieuw vakantieoord te bouwen, over meer verkeersvrije straten en pleinen in de Rijselse binnenstad, over nieuwe hotels in de stad en nieuwe bossen aan de rand, over een nieuw elan voor Roubaix, over een nieuw TGV-station ter hoogte van de luchthaven Lille-Lesquin, enzovoort. Sommige van die voorstellen werden uitgevoerd, andere wachten nog op realisatie. In ieder geval was Bruno Bonduelle zijn tijd vaak vooruit.

Voorbij alle grenzen

Bonduelle maakte van het strooien met ideeën een sport. Alles passeerde de revue, anderen (politici of ondernemers) dienden de handschoen op te nemen. Zijn stokpaardje was ongetwijfeld een ultrasnelle treinverbinding vanuit België richting het verkeersknooppunt Rijsel. Maar hij vuurde alle beleidsmakers aan om op vele vlakken de zaken te ontmijnen: van een nieuw op te richten Talenlyceum over grensoverschrijdende arbeidsbemiddeling tot een Vlaams Huis in hartje Rijsel of een zinvolle invulling van de verloederde grenspost Rekkem-Ferrain.

Voor Bonduelle was het ook duidelijk dat alleen hardop en ambitieus durven dromen hogerop zou leiden. Rijsel, culturele hoofdstad van Europa: mission accompli. Rijsel als wereldhoofdstad van de Olympische Spelen: een niet verwezenlijkte droom.

Bruno Bonduelle is de eeuwigheid ingegaan als man van vele oorlogen. Iemand die als geen ander beducht was voor grenzen. De vrijdenker in hem wilde geen grenzen aan het denken maar ook geen fysieke grenzen tout court. Een landsgrens was iets kunstmatigs uit vroegere tijden. Grenzen dienden om doorbroken te worden.

Hij voegde ook de daad bij het woord en zette de hele Rijselse gemeenschap aan het werk met de oprichting van le Comité Grand Lille: een cenakel waar debat diende gevoerd te worden over alles wat belangrijk was voor de stad, de streek en de welvaart van de burgers. Als geen ander ontpopte hij zich, in zijn functie van voorzitter van die Rijselse denktank, tot een pleitbezorger van open grenzen. De grensoverschrijdende samenwerking als fetisj, als geluksbrenger en als waarborg voor een win-winsituatie.

Il faut trente ans pour se faire un nom

Als het idee van een ‘Europees District’ ter sprake kwam, een Eurometropool waarin de lokale politici over de grens heen concrete beslissingen kunnen nemen in concrete dossiers, kwam hij vooral met pertinente vragen voor de dag. Niet vanwege het idee op zich maar omdat hij als geen andere besefte hoe moeilijk zo’n district of zo’n Eurometropool in de praktijk te realiseren zou zijn. De tijd heeft hem deels gelijk gegeven. Van de bevlogen ambities bij de oprichting in 2008 is veel vervlogen in woorden en geloofsbelijdenissen, maar een stuk minder in realisaties.

Finaal, ongemeen scherp en visionair was de uitdrukking van Bonduelle zelf: “Il faut trente ans pour se faire un nom!” Ook postuum heeft hij nog altijd gelijk.

• Bruno Bonduelle
• Chambre de Commerce International Lille Métropole
• Comité Grand Lille